Radziwiłłowa z Kettlerów Anna (1567–1617), marszałkowa w. lit. Była córką pierwszego księcia Kurlandii Gotarda Kettlera (zob.) i księżniczki meklemburskiej Anny, siostrą księcia kurlandzkiego Fryderyka (zob.).
Dn. 12 I 1586 odbył się w Mitawie ślub Anny z marszałkiem nadwornym lit. Albrychtem Radziwiłłem (zob.). Tegoż dnia małżonek dokonał oprawy jej posagu zapisując sumę 60 tys. talarów w dobrach Dawidgródek (pow. piński). Pod jego wpływem Anna wkrótce porzuciła luteranizm. W liście skierowanym 20 VI 1588 do papieża Sykstusa V Albrycht prosił Stolicę Apostolską o przysłanie z Rzymu kapłana władającego dobrze językiem niemieckim, najchętniej jezuitę z Collegium Germanicum, któryby utwierdził jego żonę w wierze katolickiej. Z czasem R. opanowała język polski, a w korespondencji składała podpisy zarówno po niemiecku, jak i po polsku.
Za życia męża R. przebywała głównie w Kownie. Towarzyszyła również mężowi w jego podróżach i podczas rezydencji na dworze królewskim, do których zobowiązywały go pełnione przezeń urzędy marszałka nadwornego, a potem marszałka w. lit. Krótki okres wspólnej rezydencji na dworze Stefana Batorego w Grodnie od wiosny 1586 przerwała śmierć króla. W październiku 1590 Radziwiłł z małżonką przybył na dwór Zygmunta III Wazy. Tym razem ich pobyt w otoczeniu dworskim, najpierw w Warszawie, a potem w Krakowie, trwał prawie dwa lata. W związku z misją męża do Pragi i Wiednia w sprawie małżeństwa Zygmunta III z arcyksiężniczką Anną Habsburżanką Radziwiłłowie wspólnie otrzymali 25 V 1592 przywilej na dożywotnie władanie dzierżawą wisztyniecką (pow. kowieński). R. uczestniczyła zapewne w odbywającym się na Wawelu w dn. 30–31 V t. r. uroczystym ślubie pary królewskiej. Wkrótce potem została wdową po niespodziewanym zgonie męża w dn. 13 VII t.r. W związku z jego pogrzebem, a także sprawami majątkowymi opuściła Kraków i wyjechała na Litwę. Przed śmiercią Albrycht Radziwiłł wyznaczył opiekunami żony i dzieci króla Zygmunta III, dwóch swoich braci, kardynała Jerzego (zob.) oraz Mikołaja Krzysztofa «Sierotkę» (zob.), a także podskarbiego nadwornego lit. Piotra Wiesiołowskiego i sekretarza królewskiego Andrzeja Bobolę.
Zygmunt III, po staraniach opiekunów, głównie kard. J. Radziwiłła, potwierdził wdowie prawa do większości posiadanych przez męża królewszczyzn. Dn. 15 VII 1592 wystawił jej przywilej na roczny dochód ze star. rumborskiego w Inflantach, następnie potwierdził dożywotnie posiadanie dzierżawy kowieńskiej z Rumszyszkami, a dn. 17 X t. r. wydał list intromisyjny do dzierżaw: kormiałowskiej, poszyrwintskiej i wisztynieckiej (pow. kowieński). W kilka lat później 25 VIII 1597 otrzymała R. ponadto przywilej na star. puńskie (pow. kowieński). Tak liczne nadania wynikały również z osobistych zasług R-ej, gdyż jej związki z dworem królewskim nie ustały wraz ze śmiercią męża. Wkrótce po jego pogrzebie w marcu 1593 listownie ponaglała szwagra kardynała, aby przyspieszył termin jej powrotu na dwór. W sierpniu t. r. przebywała w Warszawie, gdy królewska para wyjeżdżając do Szwecji zostawiła pod jej opieką swą nowo narodzoną córkę Annę Marię. Na opiekunkę królewny wybrano R-ą za protekcją starej królowej Anny Jagiellonki, przy której przez jakiś czas mieszkała w Warszawie, zapewne do powrotu obojga królestwa do Rzpltej latem 1594. Istnieją przypuszczenia (J. Ruszczycówna), że R. była jedną z czołowych postaci wśród fraucymeru królowej Anny Austriaczki. Jej pozycja, jako damy dworu wydaje się nie ulegać wątpliwości, na co wskazują częste pobyty w Warszawie, gdy rezydował tam dwór (podczas sejmu w r. 1596, jesienią t. r. i w 2. poł. 1597 r.). Opuściła Warszawę w pierwszych miesiącach 1598 r., co z kolei pokrywało się z datą śmierci królowej.
W następnych latach R. przebywała na terenie Litwy, najchętniej w Kownie i Puniach, administrując rozległymi królewszczyznami oraz równie olbrzymimi dobrami pozostawionymi przez męża. Testamentem sporządzonym 12 VII 1592 zapisał jej on sumę 30 tys. talarów w dożywocie na wszystkich swych posiadłościach dziedzicznych. Zapis ten skłócił R-ą ze szwagrami, zwłaszcza z Mikołajem Krzysztofem «Sierotką», gdyż naruszał status ordynacji kleckiej. Wykorzystując go jako pretekst «Sierotka» wniósł 11 I 1593 protestację do grodu w Brześciu Lit. przeciwko posiadaniu przez R-ą głównego kompleksu dóbr zmarłego brata, mianowicie księstwa kleckiego (woj. nowogródzkie), zrezygnował z opieki, a następnie zakwestionował nawet wiarygodność testamentu. Gdy w r. 1598 o rękę R-ej ubiegał się któryś z Czarnkowskich (Sędziwój?), drugi ze szwagrów, kard. Jerzy Radziwiłł, w obawie by Kleck nie przeszedł w obce ręce, wymusił na niej przelanie praw do tej posiadłości na jedynego syna Jana Albrychta i przekazanie ordynacji w ręce opiekunów do czasu uzyskania przez niego pełnoletności. Niemal jednocześnie R. arendowała Kleck od opiekunów, zobowiązując się uiszczać corocznie tytułem arendy 4 tys. złp. na spłacanie długów męża. Opiekunowie zastrzegli ponadto, że arenda Klecka trwać będzie tylko do chwili ponownego zamążpójścia R-ej. Z czasem R. przekazała synowi resztę dóbr po mężu, a także star. wisztynieckie. Dn. 25 IV 1605 po wypłaceniu przez niego sumy 4 tys. złp. pozwoliła wykupić zastawione Subotniki i Łazduny (pow. oszmiański), natomiast swe dobra oprawne Dawidgródek zastawiła mu początkowo za 25 tys. złp., po czym aktem z dn. 26 III 1616 zrzekła się na rzecz syna reszty zapisanej na nich sumy.
Choć pokrewieństwo z rodami książęcymi na terenie Rzeszy Niemieckiej, a nawet z dynastią panującą w Danii oraz powinowactwo ze szwedzką linią Wazów czyniło z R-ej doskonałą partię, po śmierci męża przez ćwierć wieku pozostawała w stanie wdowim. Poświęciła się wychowywaniu dwojga dzieci, córki Barbary i syna Jana Albrychta. Ok. 1601 r. z ciężko chorą córką jeździła do cieplic karlsbadzkich. Zimą 1606/7 przebywała we Włoszech, m. in. w Wenecji. Do Italii wyjechała ponownie, tym razem z córką, na jesieni 1608. W końcu listopada t. r. była w Bolonii, gdzie studiował wówczas jej syn, następnie udała się w celach dewocyjnych razem z synem do Rzymu, a wiosnę 1609 zamierzała spędzić na kuracji w Padwie. Peregrynacja ta miała przede wszystkich charakter nabożnej pielgrzymki do Wiecznego Miasta, w jej trakcie odwiedziła R. ponadto miejsca kultu Matki Boskiej w Niemczech oraz sanktuarium w Loreto. R. fundowała kościół parafialny w Olwicie na terenie swej dzierżawy poszyrwintskiej, w którym umieściła przywieziony z Rzymu obraz Matki Boskiej Loretańskiej; była także dobrodziejczynią kościołów w Klecku, Kownie i Rumszyszkach. Pod koniec życia (co najmniej od r. 1614) R. osiadła na stałe w hospicjum przy domu jezuitów u Św. Barbary w Krakowie, poświęcając się dewocji. Zmarła 29 IX 1617, a jej ciało przyodziane «w habit szary kapucyński», w którym pielgrzymowała do Rzymu, pochowano w początku r. n. w kościele Bernardynów w Krakowie.
Portrety R-ej w: Muz. Narod. w W. i Vilniaus Dailés Muziejus w Wil.; Miedzioryt Hirsza Leybowicza, reprod. w: Wobe M. F., Icones familiae ducalis Radivilianae..., Nesvisii [1758] nr 74; Portret w albumie portretów radziwiłłowskich w zbiorach Ermitażu w Leningradzie; Ruszczycówna J., Nieznany portret księżnej Anny Radziwiłłowej, „Roczn. Muz. Narod. w W.” R. 19: 1975 s. 285–325; – Estreicher; Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich..., Wil. 1857 s. 294; Dworzaczek; Genealogia atque Familia Ducum Radivilorum, w starodruku: Orationes tres in obitum trium Illustris. Ducum Radivilorum, Brunsbergae 1603; – Arbusov L., Grundriss der Geschichte Liv-, Est- und Kurlands, Riga 1918 s. 219 (inna data urodzenia R-ej – 29 IV 1571 w Rydze); Ruszczycówna J., Obraz Matki Boskiej Różańcowej w Sandomierzu jego geneza i treść historyczna, „Roczn. Muz. Narod. w W.” R. 15: 1971 cz. 2 s. 57; Sajkowski A., Staropolska miłość, P. 1981; – Archiwum domu Sapiehów, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1892 I 63; Arch. Zamoyskiego, IV; Bielski J., Dalszy ciąg kroniki polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598, W. 1851 s. 207; Chlebowski W., Pamiątka żałosnego z tego świata zeszcia Jaśnie Oświeconej Paniej Anny Xiężny z Kurlandii Radziwiłłowej, Kr. 1618; Hejdensztejn R., Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594, Wyd. W. Spasowicz, Pet. 1857 II 320; Lawski A., Pociecha duchowna J. O. Xżnie Annie z Kurlandu Radziwiłowej, Kr. 1614; Lwowecjusz A., Kazanie na rocznicy Jaśnie Oświeconego Pana J. M. P. Jana Albrichta Radziwiła, [b. m.] 1627; Piekarski A., Kazanie na pogrzebie J. M. Paniej Barbary Kiszczyny Księżny Radziwiłłówny, Wil. 1614; Pielgrzymowski E., In nuptias Illustrissimi Principis et Domini D. Alberti Radivilonis … et Illustrissimae Virginis Dominae Annae..., Panegiryca oratio, Vil. 1585; Specht T., Die Matrikel d. Universität Dillingen, Dillingen 1909–11 I 323; Vet. Mon. Pol., III 37–8; Wielewicki, Dziennik, III; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. I (dok. perg.) nr 7926, 7979, 8054, Dz. IV koperta 610, 611, Dz. XI nr 75; B. Czart.: rkp. 1352 s. 266 (Herbarz lit. W. Kojałowicza, z. r. 1658, tzw. Nomenclator); B. Raczyńskich: rkp. 78.
Henryk Lulewicz